İstinaf Mahkemelerinin Görevleri

Arapça kökenli olan istinaf, baştan başlamak, yeniden başlamak anlamlarına gelmektedir. Hukuk tarihimizde de Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde ve Cumhuriyet tarihimizin ilk yıllarında yer alan 1. Derece Bidayet mahkemeleri ve temyiz arasında yer almaktaydı ve aynı isimle geçmektedir. Ülkenin üniter yapısını bozmamak ve yerel içtihatlar oluşmaması amacı ile 1924 yılında kapatılmıştır.

Adli yargı mahkemelerini yeniden yapılandıran 5235 sayılı kanun 26/06/2004 tarihinde TBMM tarafından kanun kabul edilmiştir ve İstinaf mahkemeleri 20/07/2016 tarihinde hizmete girmesi ön görülmüştür.

Avrupa Birliği müzakereleri ve AB uyum sürecinde adil yargılama süreleri ve yargılama sürelerini azaltmak, temyiz mahkemeleri üzerindeki iş yükünü azaltmak, iki dereceli kontrol mekanizması ile verilen kararın iki üst mahkeme tarafından değerlendirilmesi ile daha doğru sağlıklı karar verilmesini sağlamak amacı ile istinaf mahkemeleri kurulmuştur.

Peki İstinaf Mahkemelerinin Görevleri neledir? Bizlere sağlayacağı katkılar nelerdir? Birlikte inceleyelim.

İstinaf mahkemeleri ilk derece mahkemesi ile temyiz incelemesi arasında konumlandırılmıştır ve ikinci derece bir üst denetim mekanizmasıdır. İlk derece mahkemesi kararı sonrasında başvurulan istinaf mahkemelerinde ceza dava dosyası ya da hukuk dava dosyası önce istinaf denetimine girecek ve incelenecek. İstinaf denetimi sonrasında temyiz yolu açıksa temize başvurabileceklerdir. ilk derece mahkemelerin bazı kararları istinafa kapalıdır. Üç bin liraya kadar adli para cezaları, üst sınır beş yüz lirayı geçmeyen adli para cezasını gerektiren suçlara ilişkin beraat kararları ve kanunlarda kesin olduğu yazılı hükümler CMK’nun 272. gereğince istinaf başvurusunun konusu olamaz.

İstinaf Mahkemelerinin Görevleri

İstinaf ile temyiz arasında temel farklılık nedir?

Temyiz incelemesinde Yargıtay, kural olarak sadece kararın hukuka uygun verilip verilmediğini denetler, yani hukukî bir denetim yapar.

Örneğin; Bir davada mahkeme davaya uygulayacağı kanun maddesini doğru belirleyememişse veya doğru belirlediği maddeyi yanlış uygulamışsa, Doğru maddenin veya uygulamanın Yargıtay tarafından belirtilmesi Hukuki Denetimdir. Yargıtay kendisi inceleme yaparak yeni bir karar vermez. Oysa istinafta, ilgili bölge adliye mahkemesi, hem hukukî yönde hem de olay yönünden mahkeme kararının doğru olup olmadığını inceler. İstinaf mahkemeleri Yargıtay gibi dosya üzerinden inceleme yapan ve içtihat üreten mahkemeler değildir.

Olay yönünden inceleme nedir?

Örneğin bir gasp davasında; gasp’ın hangi silahla, kaç kişi ile, ne zaman yapıldığı gibi hususlar davanın olaylarıdır. İstinaf aşamasında bu olaylar yeniden incelenir. İstinafta verilen karara karşı da sadece hukuki denetim amacıyla temyiz yoluna başvurulabilir. İstinaf konusunda önemli yanılgılardan bir tanesi, istinafın bir tür temyiz olduğu ve kararın adeta hem bölge adliye mahkemesinde hem de Yargıtay da aynı şekilde iki defa inceleneceği ve zaman kaybı olacağıdır. Oysa, istinaf incelemesi temyizden farklı olarak, kararın hem hukukî hem de maddî yönden incelenmesi sonucunu doğuracak, ayrıca bölge adliye mahkemesi belirli durumlarda yeni bir yargılama yaparak yeniden karar verebilecektir.

Temyiz incelemesinde ise, sadece hukukî denetimle sınırlı bir inceleme söz konusu olmakta, karar hukuken doğru bulunmadığında yeni bir yargılama yapılmamaktadır. Sadece bozularak tekrar mahkemesine geri gönderilmektedir. Kısaca istinaf, yeni bir temyiz veya ara bir temyiz yolu değildir. Kendine özgü yeni bir kanun yoludur. İstinaf sistemiyle birlikte, gerekirse üst derece mahkemesi olan bölge adliye mahkemesinde yeniden yargılama yapılacaktır. Böylelikle daha güvenceli bir yargılama sistemi mümkün olacaktır.

İstinafın yararı ne olacaktır?

İstinaf kanun yolu, öncelikle daha güvenceli bir yargılama yapılmasını sağlayacaktır. Zira, ilk derece mahkemesi kararlarına karşı, şu anda yapılmakta olan tek dereceli kontrol ve denetim mekanizması yerine, iki dereceli bir kontrol mekanizması oluşturulacaktır. Bir kararın iki ayrı üst yargı organınca denetlenmesi, daha sağlıklı ve doğru karar verilmesi imkânını artıracaktır. Ayrıca, istinaf aşamasında sadece denetimle yetinilmeyip aynı zamanda gerektiğinde yeniden yargılama yapılması imkânının olması, kararların daha sağlıklı verilmesini mümkün kılacaktır. Bu sebepledir ki, uzun yıllardan beri birçok ülkede üç dereceli sistem uygulanmaktadır.

İstinafla birlikte, kararlara karşı denetim mekanizmasının artması ile yargıda ortaya çıkan adil yargılanmayla ilgili sorunlar da azalacaktır. Kararlara duyulan güven artacaktır. İstinaf, Yargıtay’ın şu anda çok fazla olan iş yükünün de bir süre sonra azalmasına katkı sağlayacaktır. Yargıtay’ın da hukukî denetim işlevini daha iyi yapması ve içtihat mahkemesi olarak fonksiyonunu daha iyi yerine getirmesi mümkün hale gelecektir.

Kaynakça: Doç.dr. Muhammet Özekes