Domates Meyve midir? Yoksa Sebze mi?

Domates Meyve midir? Yoksa Sebze mi?

Bazı sorunsallar yıllardır insan zihnini meşgul etmektedir. “Tavuk mu yumurtadan çıkar, yumurta mı tavuktan” sorusu henüz tam anlamda yanıtını bulmadan; ülkemizin yakın geçmişinde sorunsal soruların içerisine bir yenisi daha eklenmiştir. Menemen soğanlı mı olur, soğansız mı?

Elbette bizler bu tartışmaya ortak olarak bu ortamda birbirinden lezzetli menemen tarifleri paylaşmayacağız! Ancak yasal olarak noktası konulmuş bir sorunsalı işleyeceğiz; “Domates sebze midir? Yoksa meyve mi?”

Sebzenin Tanımı

Sebzenin tanımına baktığımızda; “genel olarak pişirilerek yense de; çiğ olarak da yenilebilen bitkiler ve bunların tane ve yumrularını” ifade etmektedir. Sebzeler genel olarak yemeklerde kullanılmaktadır. Ayrıca bir bitkinin meyvesi haricinde yenilebilen kısımlarına da meyve denilmektedir. Domatese baktığımızda genel olarak bu tanıma uyduğunu görüntülemekteyiz. Ayrıca birçok yemeği incelediğimizde içerisine domates girmeyen çok az yemek karşımıza gelmektedir.

Peki ya meyve?

Meyvenin tanımında; “çiçekli bitkilerin çiçek kısmındaki bazı özel dokulardan gelişen; içerisinde üreme organlarının parçalarını ve kimi durumlarda bazı ek dokularını içeren kısımdır. Genellikle çiğ olarak yenilmektedir.” Teknik olarak baktığımızda meyve tanımın domates için daha uygun olduğunu görmekteyiz.

Tabi bir de bu konuyu uzmanlar gözünden ele almak lazım. İnsan alışkanlıklarına bakmaksızın konuyu değerlendiren botanistler domatesin ne olduğuna karar vermişlerdir. Her ne kadar insan alışkanlıklarına göre sebze muamelesi görse de; aslında domates teknik olarak bir meyvedir.

Domatesin bir sebze mi yoksa meyve mi olduğu tartışmasına Amerika Birleşik Devletleri’nde 1893 yılında alınan bir Yargıtay kararına konu olduğunu biliyor musunuz?

Konu aslında şöyle gelişmektedir. 03 Mart 1883 yılında ABD Hükümeti yeni bir vergi yasası yayımladı. Bu yasaya göre; ülkeye satış ve dağıtım için getirilen tüm sebzeler vergi dilimi içerisine sokulmuştur. Ancak meyveler bu vergi uygulamasından istisna tutulmuştur.

Konu Yargıda

O yıllarda New York’ta, hal komisyoncusu John Nix’in sahibi olduğu John Nix & Co. İsimli şirket faaliyet göstermekteydi. Florida ve Bermuda’da bulunan tarlalardan toplatarak satın aldığı sebze ve meyveyi New York şehrine getirmekte ve dağıtımını yapmaktaydı. Komisyonculuğunu yaptığı ürünler arasında önemli bir paya sahip olan sebzelere getirilen bu vergi düzenlemesi ile zor günler geçirmeye başlamıştı. Derken domatesin bir sebze değil de meyve olduğu aklına geldi. Yapmış olduğu ilk sevkiyatta vergi memuru Hedden ile bir tartışmaya girerek domatesler için vergi ödemeye yanaşmadı. John Nix domatesin meyve olduğunu savunarak vergiden muaf olduğunu söylemesine karşılık, domatesin bir sebze olduğunu düşünen Hedden ise ürünün vergisini almak istiyordu. Konu Amerikan Mahkemelerine taşınmıştır.

Yerel mahkemede yapılan yargılamada; Nix’in avukatlarının Imperial Dictionary, Webster’s Dictionary ve Worcester’s Dictionary isimli üç ayrı sözlükte geçen tanımlarını kanıt olarak gösterdi. Ayrıca teknik personel olarak botanik uzmanlarının görüşlerini mahkeme heyetine sunmaktaydı., bitkinin kendi içindeki işlevleri nedeniyle domateslerin meyve olarak etiketlenmesi gerektiğini açıklattı. Hedden’in avukatları ise mahkeme heyetine tanık olarak farklı üretici ve komisyoncuları getirerek, onların ağzından domates tanımını mahkemeye sunuyordu.

Domates Hakkında Mahkeme Kararını Verir

Taraflar dinlendikten sonra yerel mahkemede karar verilmiştir Yargıç Horace Gray’e göre domates bir sebzeydi. Yargıç Gray, bu kararı alırken yaygın olarak düşünüleni kabul etmiş ancak bilimsel açıklamaları dikkate almamıştı. Bu karar sonrası Nix’e, kente getirdiği domatesler için vergi ödemesi gerektiği tebliğ edilmiştir.

Bugün bile tartışılan bir konu 19. yüzyıl Amerika’sında çoktan noktalandı. Domates artık “Yasal Olarak Sebzedir!”

Yanıltıcı Reklamlar ve Hukuki Boyutu adlı yazımızı okumak için tıklayınız