Shakespeare Kitaplarından Telif Alıyor Mu?

Shakespeare kitaplarından telif alıyor mu dersiniz? “Olmak ya da olmamak, işte bütün mesele bu!” aramızda bu tiradı bilmeyen yoktur. William Shakespeare dünyada en çok okunan ve oyunları sahnelenen yazarlardan biri olmayı hala korumakta.

Sorumuz şu; Hikayeleri her yıl milyonlar kazanıyor, ancak varisleri telif ücretlerinden herhangi birini alıyor mu?

Ne yazık ki hayır, telif ücretlerinin bir sınırı var. Çoğu ülkede, yazarın ömrünün sonuna kadar, artı birkaç yıl. İngiltere’de ölümden 70 yıl sonra, yani Shakespeare için çok uzun bir süre. Bu durum yayınevlerinin klasikleri neredeyse hiç yoktan satmayı göze almasını sağlıyor.

Peki dünyada telif hakları nasıl işliyor?

Telif hakkı yasaları ülkeden ülkeye değişir, ancak telif hakkı yasalarını standartlaştırma çabası içinde, telif hakkıyla ilgili uluslararası anlaşmalar, dünya çapında telif hakkı için minimum standartlar belirlenmiştir.

Çalışmalarınızı internette paylaşmak ve ülkeniz dışında başkaları tarafından yayınlanan çalışmaları kullanmak sizin için ne anlama geliyor? Amerika’dan birinin Malta’ya seyahati sırasında çektiği ve ardından YouTube’a yüklenen bir video için hangi yasa geçerlidir? Bu video Kanada’daki biri tarafından izlendiğinde veya indirildiğinde hangi yasalar işler?

Uluslararası Yasalar

Her ülkenin kendi telif hakkı yasaları vardır, ancak yıllar içinde anlaşmalar, çok taraflı ikili ticaret anlaşmalarının etkisiyle telif hakkı yasaları adı altında küresel uyumu yakalamıştır. Bu anlaşmalar tüm katılımcı ülkeler için minimum standartlar belirler. Çünkü zaten birçok ülke telif hakkıyla ilgili gerekli olanın üzerinde koruma sağlayan yasalar çıkarmıştır.

Bu anlaşmaların başlıcası Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (“WIPO” olarak bilinir), Dünya Ticaret Örgütü (WTO olarak bilinir) gibi çeşitli forumlarda ve belirli ülkeler arasında serbest ticaret anlaşmaları konusunda özel müzakerelerde müzakere edilir.

Uluslararası yasa ve anlaşmaların temelinde iki temel ilke yatar.

Bölgesellik; bir hükümetin sınırları dışında kalan faaliyetleri yönetme yetkisinin olmadığı fikridir. Telif hakkı doğası gereği bölgeseldir; bu, telif hakkı yasasının ulusal yasalar aracılığıyla yürürlüğe girdiği ve uygulandığı anlamına gelir. Bu yasalar, telif hakkı sahiplerini destekleyen, kayda izin veren ve yorumlayıcı rehberlik sağlayan ulusal telif hakkı ofisleri tarafından desteklenmektedir.

Ulusal standart; bu kurala göre, bir ülke yabancı yazarlara kendi vatandaşlarına sağladığından daha az lehte karar almamalıdır.

En önemli uluslararası anlaşmalardan biri de Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Bern Sözleşmesi’dir. 2 Haziran 2020 itibariyle 179 ülke Bern Sözleşmesini imzalamıştır.

Bern Sözleşmesi, yaratıcı eserler için telif hakkı koruması süresi için minimum standartlar ve kurallar belirler. Sözleşmenin telif hakkı koruması standartları, yazarın minimum yaşam süresini artı 50 yıl olarak belirler. Bern Konvansiyonu yalnızca minimum değerler belirlediğinden, bazı ülkeler bireysel içerik oluşturucular için “yazarın ömrü artı 70 yıl” ve “yazarın ömrü artı 100 yıl” gibi daha uzun telif hakkı süreleri belirlemiştir.

Telif hakkıyla korunan bir çalışmayı kullanmam için hangi yasa geçerlidir?

Örnek olarak Finlandiya’ya seyahat eden bir Sri Lanka vatandaşıysanız ve PowerPoint sunumunuzda telif hakkıyla korunan bir çalışma kullanıyorsanız, kullanımınız için normal olarak Finlandiya telif hakkı yasası geçerlidir.

Daha da netleştirmek gerekirse; Belirli bir ülkede kitap dağıtıyorsanız, genellikle kitabı dağıttığınız ülkenin yasaları geçerlidir.

İnternette paylaşım yapıldığında hangi yasa geçerlidir?

Genel olarak ifade etmek gerekirse, telif hakkıyla korunan veya kamu malı eserlerin kullanıcıları, telif hakkı tespitini yaptıkları ülkenin yasalarına uymalıdır. Bu nedenle, Fransa’da çalışan bir kurumun parçasıysanız, telif hakkı belirlemelerinizi yapmak için Fransa yasalarına uymalısınız.