Uzay Hukukunun Ortaya Çıkışı ve Geleceği

Uzay Hukukunun Ortaya Çıkışı ve Geleceği

Uzay Hukukunun Ortaya Çıkışı ve Geleceği, resmi hukuk çalışmalarına nispeten yeni bir alandır. Uzayı yöneten yasaların ve anlaşmaların bütününü içerir. Uzay hukukuyla ilgili yeni bir yasaya ilk ihtiyaç 1910 yılında bir dergide meydana geldi. Ancak ilk kez bahsedildikten yirmi yıldan fazla bir süre boyunca; şekil ve özden yoksun bir fikirdi. İlk kapsamlı uzay yasasının önemli ve temel kavramları 1932’de ortaya çıktı.

Uzay Hukuku Nasıl Ortaya Çıktı?

İnsanlar nereye giderse hukuk da onu takip eder. Modern insan yaşamının ilk 200 bin yılından uzaya dokunamaz ve ulaşamazdık. Rusya, 4 Ekim 1957’de ilk insan yapımı uydusu Sputnik 1’i fırlattığından beri; uzay hukuku gelişmeye başladı ve uzay çağının başladığının sinyalini verdi. O zamandan beri esas olarak yeni bir uluslararası hukuk gövdesi sundu. Başka bir deyişle, uzay kanunu yapın mesajını vermişti.

Amerikalı astronot Neil Armstrong’un aya ayak basan ilk kişi olmasının ardından; bir insanın ayda yürüyüp, yeryüzünde olduğu gibi evler yapıp yapamayacağına ilişkin sorular da cevabını buldu. Zamanla uzayda elde edilen ve derlenen bilgi miktarı çok büyük oldu; uzay ortamını keşfetmeye başlama kapasitemizi gösterdi. Keşfe dayanarak, uzay araştırmalarının hızının giderek artan bir oranda geliştiğini de eklemek gerekir. Bu uzay araştırmaları, bilim, tıp gibi çeşitli alanların gelişiminde yeni fikirler getirdi. Uluslar, nesnelerini atmosferin ötesinde uzaya yerleştirmeye başladıkça bu kavramlar; uzaydaki insan faaliyetlerinin düzenlenmesi için hukukla ilgili yeni bir gövdeyi dahil etmek için düşünülmeye başlandı. Sputnik’in piyasaya sürülmesinin ardından; uzayda bir yasa tasarlamak için olası ilke, gereksinim ve yasaklar ele alındı.

Uzaydaki insan faaliyetleri ile ilgili bir yasa için; dünya hukukçuları ile uluslararası görüşmeler için adımlar atıldı. Uzayda bu tür faaliyetlerin düzenlenmesi ancak son zamanlarda ciddi bir şekilde ele alındı. Uzay hukuku, sayısız hukuk danışmanı, pragmatist ve yenilikçinin katkılarından yararlanmış; ortaya çıkan “hukuk” değişken, ulusal ve uluslararası kabul edilmiş ve tartışılmıştır.

Uzay hukuku; uzay araştırmaları, askeri ve silah kullanımı ve hasar sorumluluğu gibi konuları yöneten yerel ve uluslararası anlaşmalar ve kılavuzlardan oluşur. Ayrıca ceza hukuku ticaret ve sigorta hukukundan; mülkiyet ve çevre hukukuna kadar diğer hukuk alanlarını da kapsar.

Hukuk Uzayda Nasıl İşliyor?

Alana ait olmadığı için; suç işlendiğinde hangi ülkenin yargı yetkisinin geçerli olduğu sorusunun basit bir cevabı yoktur. Uzay, açık okyanus gibidir. Diğer bir adı “res nullius” olarak geçmektedir; yani hiç kimseye ait değildir.

1967 Dış Uzay Antlaşması, uzay yasasının temelini oluşturur. Örneğin anlaşmanın sekizinci maddesinde, ülkeler uzaya fırlattıkları herhangi bir nesne veya personel üzerinde; “yargı yetkisini ve kontrolü elinde tutmayı” kabul ediyor.

Geleceğe Bir Bakış

Birleşmiş Milletler çerçevesinde formüle edilen uzay kuralları; esas olarak devletler tarafından yürütülen faaliyetleri düzenlemekte ve uzayın barışçıl kullanımlarını gerçekleştirmeyi amaçlar. İlerleyen dönemlerde her şeyin yolunda gittiğini varsayarsak; bir kadın ve bir erkek 2024 yılına kadar ay yüzeyine inecek. Uzay kaynaklarının çıkarılması teoriden pratiğe geçecek. On yılın sonunda, uzay turizmi Ay’a ulaşabilir. Tabii ki, bunların hiçbiri garanti değildir. Ancak, uzay için çok taraflı kanun çıkarmanın eşit derecede zorlayıcı olduğu söyleyebiliriz.

ABD ve Türkiye’nin Yıldız Avcısı Davası konulu blog yazımız için tıklayınız.

Uzay Hukukunun Ortaya Çıkışı ve Geleceği