Osmanlı Dönemi Hapishaneler

Bu yazımızda Osmanlı Dönemi Hapishaneler ve hapishanelerin aşamalı gelişimine değineceğiz. Sırasıyla hapishane öncesi uygulamalardan, hapis uygulamasından, ilk hapishaneden ve idari süreçlerinin gelişiminden bahsedeceğiz.

Hapishane Öncesi

Osmanlı Devleti’nde kişi fıkhi veya örfi hükümlere yargılanırdı. Böylece kişi Kur’an’da açık hükümlere göre ceza alır veya kısas yapılırdı. Eğer açık bir hüküm yok ise zarar veren kişi mağdurun zarar gördüğü ölçüde, birebir aynı durumla cezalandırılırdı. Ayrıca mağdur veya varisleri isterlerse affeder veya zararının maddi, manevi tazmini isteyebilirdi. Aksi durumda kadıların hakemliğinde örf ve adetler dikkate alınırdı.

19.yüzyıla kadar özel olarak insanları kapatmak, hareket ve özgürlük alanını kısıtlamak için mimari yapılar mevcut değildi. Bunu karşın kale, kule ve devlet dairelerinin bodrum katlarında zindanlar ve mahbesler bulunmaktaydı. Bununla birlikte sarayın ve tersanelerin bazı bölümleri de suçluları tutmam için kullanılıyordu. Bu mekanların benzer özellikleri karanlık ve kasvetli olmasıdır.

Osmanlı Dönemi’nin en çok bilinen zindanları; Bodrum Kalesi, Anemas Zindanları, Yedikule Zindanları, Ağa Kapısı Zindanı, Eminönü’nde bulunan Baba Cafer Zindanı, Kasımpaşa da yer alan Tersane Zindanıdır.

Hapishaneler Dönemi

Osmanlı’da ilk hapishane Sultanahmet Hapishanesi’dir (Hapishane-i Umumi). 1832’de İbrahim Paşa Sarayı’nın bir kısmı hapishaneye dönüştürüldü. Böylece Osmanlı Devleti’nde hapishane dönemi başlamış oldu. Daha sonra 1861’de Sivas, Harput, Amasya ve Doğu Anadolu’nun diğer illerinde, 1862’de Trabzon’da, 1864 yılında Diyarbakır’da ve 1867 tarihinde Kırklareli’nde hapishaneler inşa edilmiştir.

1880 yılındaki Tevkifhaneler ve Hapishaneler Nizamnamesiyle birlikte yeni hapishaneler açılıyor. Böylelikle Bursa, Mardin’in Savur kazası, Alaşehir, İzmit, Hayrabolu, Eğridir, Ulukışla, Suşehri, Akka, Gönen, Yozgat, Halep’te hapishane inşa edilmiştir. Dönemin kayıtlarına göre kadın mahkumlar için ondan fazla şehirde hapishane vardı.

Düzenlemeler

İlk hapishanenin açılmasından sonrası yeni kanun ve mazbatalar ile hapishaneler ile ilgili düzenlemeler gelmiştir. Örneğin 1841 yılında yeni ceza kanunu yürürlüğe girdi. Bu kanun ile yoksul mahkumların giyim ve gıda ihtiyaçlarını devlet karşılamaya başladı. Daha sonra 1879 yılındaki mazbata ile hapishaneler cinayet işleyenler, kabahat suçları, hırsızlık gibi suça göre bölümlere ayrılmıştır. Son olarak, 1880 yılı itibariyle hükümlü kişiler ile tutuklu kişilerin aldığı yerler ayrılmıştır. Ayrıca 18 yaşından küçük olanlar ve kadınlar için ayrı bölümler oluşturulmuştur.

Zamanla hapishaneleri üç kategoriye ayırarak Hapishane, Hapishane-i Umumi ve Tevkifhane olarak sınıflandırılır. Tarihçilere göre bu çalışmalar Osmanlı Devleti’ne Batı tarafından önerilmiştir. Sonrasındaki gelişmelerin de Batı’nın dayatması ile gerçekleştiği görüşleri bulunmaktadır.