Osmanlı Devleti’nde Sayıştay Sistemi

Osmanlı Devleti’nde Sayıştay Sistemi

Sayıştay kelimesi her ne kadar Cumhuriyet ile dilimize yerleşmiş olsa da Osmanlı Devleti’nde hatta Osmanlı öncesinde de bu kurum bulunmaktaydı. Sayıştay’ın bu görevi Abbasi, Selçuklu ve Samaniler gibi devletlerde Divan-ı İşraf tarafından yapılmaktaydı. İlhanlılar döneminde devlet muhasebesine ilişkin 4 temel muhasebe kitabı yazılmıştır. Bunlar yazılma sırasına göre; Saadetname, Kitab-us Saâdet, Camiul Hesap ve Risale-i Felekiyye (Kitab-us Siyakat). Bu kitaplar devlet muhasebesi ders kitabı olarak okunmaktaydı. Saadetname adlı eser Ayasoyfa Kütüphanesi’nde yer almaktadır.

Selçuklu ve İlhanlılar Devletleri’nden oldukça etkilenen Osmanlı Devleti’nde mali denetim için Maliye Nezareti’nin kuruluşundan önceki sürede bu görevi; Başbâkî Kulluğu adlı kuruluş yapmaktaydı. Bu kuruluş 250 yıl kadar görev yapmıştır. Tazminat ile birlikte mali konularda karar merci olarak 1840 yılında Meclis-i Muhasebe-i Maliye kurulmuştur. Ama bu kuruluş görevinin dışında işler ile de ilgilenmek zorunda kalmıştır. Bu yüzden Meclis-i Muhasebe adında yeni bir kuruluş kurulmuştur.

Bugünkü Sayıştay’a İlk Adım

Bugünün Sayıştay’ın temelleri ise; 1862 yılında Sultan Abdülaziz Han’ın emri üzerine Divan-ı Muhasebat ile atılmıştır. Sultan Abdühamit Han’ın 1876 yılında yürürlüğe konulan Kanuni Esasinin 105. 106. ve 107. maddelerinde bu kuruluşa yer verilmiştir. Böylece anayasal bir kurum halini almıştır. İlk Divan-ı Muhesat Reisi Ahmed Vefik Paşa’dır. Lise eğitimini Paris’in bir dönemler gözde okulu Saint Louis Le Grand okulunda almıştır. Osmanlı’da Eğitim Bakanlığı olarak bilinen Maarif Nazırlığı da yapmıştır.

Cumhuriyet Dönemi’nde Sayıştay

1923 yılında Cumhuriyetin ilanının hemen sonrasında 24 Kasım’da Divan-ı Muhasebat yeniden kurulmuştur. 1961 yılına gelindiğinde ise bu kuruluş gerekli gereksinimleri karşılamaz hale geldiği için kapatılmış ve yerine Sayıştay kurulmuştur. 1967 yılında Sayıştay Kanunu çıkarılarak “Divan-ı Muhasebat Kanunu” tamamen yürürlükten kaldırılmıştır. İlk Sayıştay Başkanı Fuat Ağralı’dır. Şimdi Ankara Siyasi Bilimler olan Osmanlı zamanında Mülküye Mektebi olarak bilinen okuldan eğitim almış. Ardından da şimdi İstanbul Üniversitesi olan Osmanlı zamanında Hukuk Mektebi olarak bilinen okuldan eğitim almıştır.

Osmanlı Devleti’nde Sayıştay Sistemi

Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadılık Sistemi adlı yazımızı okumak için tıklayınız