Anayasa Mahkemesi

Hukuk dünyasında emek veren bir kişiye Anayasa Mahkemesi hakkında bilgi vermek veya görevlerinden bahsetmek çok doğru olmayabilir. Zaten konuya hakim bir kişiye aynı bilgileri tekrar aktarmak vakit kaybından ileriye götürmez. Ancak zaman içerisinde unutulan bilgileri, değişen yapıyı ve çoğu yerde olmayan bilgileri tek bir çatı altında toplamakta fayda var. Bizde Anayasa Mahkemesi ile ilgili geniş ve kapsamlı bir yazı hazırlamanın faydalı olacağını düşündük. Anayasa Mahkemesi nedir, Anayasa Mahkemesi ‘nin görevleri nelerdir, yapısı ne şekildedir, eski başkanları kimlerdir, ilk kadın Anayasa Mahkemesi başkanı kimdir gibi bir çok detay bilgiye ulaşacağınız yazımıza hemen geçelim.

Anayasa Mahkemesi

Anayasa Mahkemesi

Anayasa Mahkemesi, Türkiye’deki en yüksek yargı organıdır. Anayasa Mahkemesi ‘nin temel görevi, Anayasa içinde yazılı temel hak ve özgürlükleri korumak ve Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından çıkarılan yasaların başvuru üzerine anayasa’ya uygun olup olmadığını denetlemektir. Anayasa Mahkemesi ‘nin tüm görev, yetki ve rolleri, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ‘nın 156. ve 152. maddeleri arasında belirtilmiştir.

Anayasa Mahkemesi, 9 Temmuz 1961 tarihinde halk çoğunluğu tarafından kabul edilen Anayasa gereğince kuruldu. Cumhuriyet ‘in ilanının neredeyse 30 sene sonrasında kurulması çoğu kesim tarafından geç kalınmış olarak ifade edilir. Ancak temel yapı taşlarının oturtulması ve yaşanılan dünya savaşlarının hem ülkemizde hem de dünya çapında yaratmış olduğu etkiler Anayasa Mahkemesi ‘nin kurulmasını bir hayli geciktirmiştir.  Anayasa Mahkemesi kurulması fikrinin öncülerinden olan Ziya Gökalp bu ihtiyacı ilk kez kaleme aldığında tarih 1922 idi. Anayasa Mahkemesi az öncede belirtmiş olduğumuz gibi 1961 Anayasası ile kurulmuştur. 1961 yılı anayasası çerçevesinde sağlanan ‘hukuk devleti’ ve ‘yargı bağımsızlığı’ ilkeleri ile güvence altına alınan Anayasa Mahkemesi ‘nin temel görevleri, yine 1961 anayasası ile açıklanmış ve resmiyet kazanmıştır. Anayasa Mahkemesi ‘nin en geniş yetkiye sahip olduğu dönemlerin 1961 anayasasının yürürlükte olduğu dönemlerde olduğunu söyleyebiliriz. Anayasa Mahkemesi ‘nin yetki ve görevleri, daha sonrasında 1982 Anayasası ‘nda da biraz daha daraltılarak korundu. Görev yetkiler son olarak kısa bir süre önce gerçekleştirilen, 12 Eylül 2010’da ki Türkiye anayasa değişikliği referandumunun kabul edilmesi belirlenmiştir.

Anayasa Mahkemesi son görev, yetki ve yapısı az öncede bahsetmiş olduğumuz gibi, 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan genel referandum sonucunda son halini aldı. Referandum sonucunda aşağıda yer alan değişimler meydana geldi.

• İlk bahsetmemiz gereken konu, Anayasa Mahkemesi ‘nin üyelik sisteminin değiştiği. Yedek üyelik sistemi kaldırıldı. Mahkeme, “11 asıl 4 yedek” üye yerine “17 asıl” üyeden oluşacak şekilde yenilendi. Mevcut yedek üyeler asıl üye sıfatını kazandı.
• Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıl olarak sınırlandırılmıştır. Daha önceki anayasa içerisinde herhangi bir sınırlama bulunmamakta idi. Emeklilik yaşı 65 olarak belirlenmişti. Anayasa üyeleri emekli oluncaya kadar görevlerine devam edebilmekteydiler. Yaş sınırının yanı sıra, üyelerin yeniden seçilememesi esası da getirilmiştir. Kısacası Anayasa Mahkemesi üyelerinin en uzun görev süresi 12 yıl olarak belirlenmiş oldu.
• Vatandaşlara Anayasa Mahkemesi ‘ne bireysel başvuru yapma hakkı verildi.
• Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan “Yüce Divan” yargılamaları için Yargıtay yolu açıldı.
• Anayasa Mahkemesi üç daireye bölünmüştür. Daireler, daire başkanı başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanacak. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakacak. Daha yalın bir dil ile anlatacak olursak, bireysel başvurular bölümlerce karara bağlanacak, siyasi partiler aracılığı ile gelen başvurulara ise Genel Kurul karar verecek.
• Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5’i yerine 2/3’ünün oyu aranacak. Parti kapatmak için artık daha fazla üyenin onayı gerekmektedir.
• 2010 referandumu sonrasında üye yapısında da ciddi değişimler meydan geldi. Yeni üye sayısı ilk maddede de belirtmiş olduğumuz gibi 17 ‘ye çıktı. Peki Anayasa Mahkemesi üyeleri nasıl seçilmektedir ? İşte yeni anayasa ile anayasa mahkemesi üyelerinin ne şekilde seçileği;
  • 3 üye Yargıtay ‘ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca,
  • 2 üye Danıştay ‘ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca,
  • 1 üye Askeri Yargıtay ‘ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca,
  • 1 üye Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ‘nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca,
  • 3 üye Yüksek Öğretim Kurulu ‘nun kendi üyesi olmayan hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca,
  • 4 üye üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar veya Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından Cumhurbaşkanınca,
  • 2 üye Sayıştay ‘ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday içinden TBMM tarafından,
  • 1 üye baro başkanlarının avukatlar arasından gösterecekleri üçer aday içinden TBMM tarafından seçilmektedir.

Yukarıda da görüleceği gibi Anayasa Mahkemesi Üyeleri ‘nin 14 tanesi Cumhurbaşkanı tarafından, önüne sunulan liste içerisinde seçilmektedir. Geriye kalan 3 Anayasa Mahkemesi Üyesi de Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilmektedir. Genel anlamda bakacak olursak Anayasa Mahkemesi üyelerinin Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçildiğini söyleyebiliriz.

Anayasa Mahkemesi Üyeleri

Anayasa Mahkemesi Üyeleri

Şubat ayında bir çok haber kuruluşundan muhtemelen duyduğunuz gibi Anayasa Mahkemesi Başkanı değişti. Eski Anayasa Mahkemesi Başkanı Haşim Kılıç yerine, Zühtü Arslan seçildi. Zühtü Arslan 17 Nisan  2014 tarihinden bu yana Anayasa Mahkemesi Üyesi idi. Eski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından, Yüksek Öğretim Kurulu kontejyanı üzerinden seçilmiştir. Zühtü Arslan Anayasa Mahkemesi Üyeliği öncesinde Polis Akademisi Başkanı idi.

Anayasa Mahkemesi ‘nin mevcut üyeleri aşağıda şekilde yer almıştır.

Anayasa Mahkemesi Başkanları

Anayasa Mahkemesi Başkanı – Zühtü Arslan

Anayasa Mahkemesi Başkanı, Anayasa Mahkemesi Üyeleri tarafından seçilir. Anayasa Mahkemesi, asıl üyeleri arasından gizli oyla ve asıl üye tam sayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir Başkan ve bir Başkanvekili seçer. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Süresinden önce boşalan Başkan ve Başkanvekilliğine dört yıl için,  yeniden seçim yapılır. Oyların salt çoğunluğunu (17 üyeden oluşana Anayasa Mahkemesi ‘nin üyelerinden 9 oy alan) alan başkan olarak atanır.

1961 yılından bu yana faaliyet gösteren Anayasa Mahkemesi Başkanları listesi aşağıda şekildedir;

Anayasa Mahkemesi İlk ve Tek Kadın Başkanı – Tülay Tuğcu

Yukarıda ki liste içerisinde de görüntüleyebileceğiniz gibi, Anayasa Mahkemesi Başkanları içinde erkeklerin yoğunluğu göze çarpmaktadır. İlk ve tek kadın Anayasa Mahkemesi Başkanı Tülay Tuğcu ‘dur. 2005 – 2007 yılları arasında görev yapmıştır. Liste içerisinde 1998 – 2000 yılları arasında görev yapan Ahmet Necdet Sezer ‘in de Cumhurbaşkanı seçildikten sonra görevden ayrıldığını hatırlatmakta fayda var.

Anayasa Mahkemesi İstatistikleri

Anayasa Mahkemesi ‘nde üyeleri dışında, bir çok çalışan hizmet vermektedir. Araştırma ve geliştirme, işlerin daha hızlı sonuçlanması, raporlama, analiz, karar verme gibi bir çok başlık altında bu çalışanları tanımlayabiliriz. Anayasa Mahkemesi rapörterleri tarafından her yıl düzenli olarak yayınlanan Anayasa Mahkemesi İstatistikleri de bir hayli dikkat çekici. Geçtiğimiz günlerde yayınlanan Anayasa Mahkemesi iş yükü raporu, her yıl kaç adet dosyanın Anayasa Mahkemesi ‘ne taşındığını ve kaç tanesinin sonuçlandığını, hangi konu başlıkları altında dosyanın açıldığını göstermektedir. İlgili analizlere ve istatistiki verilere Anayasa Mahkemesi web sitesi üzerinden rahatlıkla ulaşabilirsiniz. Yayın yasağı gereği ilgili istatistikleri maalesef sizler ile paylaşamamaktayız.

Ancak örnek bir içerik paylaşacak olursak, 1962 – 2014 yılları arasında toplamda 49 adet parti kapatma davası açılmıştır. Bu davalar sonucunda, 25 adet parti kapatılmıştır. Türkiye ‘nin ilk kapatılan partisi, İşçi – Çiftçi Partisi ‘dir ve 15.10.1968 yılında açıklanan karar ile karara bağlanmıştır. Son kapatılan parti ise Demokratik Toplum Partisi ‘dir ve 11.12.2009 tarihli ve 27449 sayılı Resmi Gazete ‘de yayınlanmıştır. Siyasi partiler üzerine açılmış olan son dava mevcut hükümete karşıdır. Adalet ve Kalkınma Partisi için açılan dava ret sonucu ile sonuçlanmıştır. Ancak partinin 2008 yılında aldığı devlet yardımı miktarının yarısından yoksun bırakılmasına karar verilmiştir.

Bu ve bunun gibi istatistikleri az öncede belirtmiş olduğumuz gibi Anayasa Mahkemesi web sitesinden inceleyebilirsiniz.

Önemli Açıklama : Yukarıda yer alan içerikler Anayasa Mahkemesi, Adalet Bakanlığı ve Türkiye Barolar Birliği verileri üzerinden hazırlanmıştır. Paylaşılan yazı içerisinde ki içeriklerde meydana gelebilecek değişimler sonrası ortaya çıkabilecek olan veya hatalı yazım v.b. durumlardan dolayı yaşanabilinecek sorunlardan Nt MicroDestek sorumlu tutulamaz.

Anayasa Mahkemesi Logosu